Wie van ons heeft dat nog nooit gehoord? Het is een gezegde dat veel gebruikt wordt in de communicatie met anderen. En het is een uitdrukking, die verwijst naar wat in de psychologie de ‘confirmation bias’ genoemd wordt.

De confirmation bias is een selectieve vorm van redeneren. Het is de neiging om te zoeken naar – , interpreteren van – en herinneren van informatie die de eigen opvattingen bevestigt. De confirmation bias wordt gerekend tot de categorie denkfouten.
Mensen zijn geneigd om aan te sluiten bij datgene waar ze zelf een voorstander van zijn en hun opvattingen vast te houden. Ze zoeken naar – en overwaarderen datgene wat de eigen overtuiging bevestigt en negeren of onderwaarderen alles wat de eigen overtuiging tegenspreekt. De informatie wordt dus op zodanige manier ‘gefilterd’ dat wat men gelooft extra bevestigd wordt.
Zo kent iedereen kent wel iemand of is zelf zo iemand, die rookt of te veel drinkt en die alleen maar bewijzen accepteert, die aantonen dat roken of teveel drinken helemaal niet zo slecht is voor de gezondheid. Hij of zij onderbouwt dit dan met het voorbeeld dat opa, een stevige roker, toch 90 jaar is geworden. En dat rode wijn goed is voor de bloedvaten en kanker voorkomt. Onderzoeken of voorbeelden die aantonen dat roken of drinken slecht zijn voor de gezondheid, worden aan de kant geschoven.

Wetenschappers zijn beducht voor de confirmation bias. Zij leren hun hypotheses te ontkrachten, maar ook zij bezwijken soms voor de verleiding om bewijzen te zoeken die precies in hun theorie passen. Sommige onderzoekers gaan zelfs zover dat ze hun data manipuleren, zoals de Tilburgse psycholoog Diederik Stapel.

Het gevaar van de confirmation bias is dat essentiële informatie gemist kan worden met als gevolg een vertekend beeld van de werkelijkheid. Zo kunnen vooroordelen blijven bestaan omdat tegenstrijdige bewijzen genegeerd worden.

Wil je voorkomen dat je in de valkuil van de confirmation bias valt, dan zul je ook moeten kijken naar gegevens die in strijd zijn met je opvattingen. En juist de mensen opzoeken, die er een andere mening op na houden. Alleen zó kun je je standpunten eventueel bijstellen en/of goed verdedigen. Zolang je bepaalde feiten al dan niet opzettelijk negeert, kun je namelijk iedere hypothese tot je eigen volle tevredenheid bewijzen. En als je geen oog wil hebben voor bewijs dat je eigen mening weerlegt, dan heb je je op glad ijs begeven. ■ John Muller 2013.